2023: Opnieuw oorlog in Europa

Zondag 26 februari herdacht Hilversum de grote Februaristaking van 1941. Tijdens deze editie werd stilgestaan bij de oorlog in Oekraïne, met onder meer poëzievoordracht en het Oekraïense volkslied.

Voorzitter van het herdenkingscomité Jan Schriefer (FNV) opende de bijeenkomst, gevolgd door erelid Pieter Broertjes (oud-burgemeester Hilversum) en locoburgemeester Karin Walters. De laatste riep op tot meer dialoog in plaats van de huidige polarisatie en naming and shaming in het debat. Verzetsdochter Inge Kroll vertelde over haar vader, een Duitse verzetsstrijder die onder meer in Hilversum was ondergedoken. Haar verhaal werd vertaald door kinderboekenschrijfster Martine Letterie. Zo’n zestig Hilversummers betoonden hun eer aan de helden van toen, gewone Hilversummers net als zij.

Iris Drenth zorgde voor een dichterlijk intermezzo. Ze droeg een gedicht voor uit haar bundel Walentina’s Ruimte, geïnspireerd op haar Oekraïense grootmoeder. Met met haar recente gedicht Charkov aan Zee (onderaan deze pagina) verbond ze de gruwelen van toen met de oorlog van nu.

Oud SP-wethouder Arjo Klamer vertelde over het belang van oorlogslessen voor mbo-leerlingen. Oud-gymnasiast Bob Kreiken bracht in herinnering hoe er ook op zijn oude school, het Gemeentelijk Gymnasium tegen de nazi’s werd geprotesteerd. De Paul Polak Prijs herinnert daaraan.

De Oekraïense vluchtelingen Tetiana & Yaroslava Yachnyk uit het zwaar gebombardeerde Cherson, die met hun ouders in Hilversum onderdak hebben gevonden, brachten twee liederen ten gehoren. Ze openden met het Oekraïense volkslied.

Historica Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel (auteur Een stad op drift) sloot de herdenking af met een indrukwekkende lezing. Daarna volgde de kranslegging. 

Op 25 februari brak in Amsterdam de Februaristaking uit, het grootste openlijke protest tegen jodenvervolging en nazistische bezetting in Europa. Steden als Hilversum, Zaandam en Haarlem volgden direct. In Hilversum liepen op 26 februari ruim 10.000 mensen in een lange stoet naar het oude raadhuis, alwaar de demonstranten door Duitse soldaten werden opgewacht. Tot geweld kwam het niet. Wel werd stakingsleider Gerrit Meerbeek opgepakt en naar een Duits strafkamp afgevoerd.

De Hilversummer Meerbeek, die bij Fokker in Amsterdam-Noord werkte, spoedde zich naar zijn woonplaats om zijn kameraden van de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek (NSF) op te roepen het Amsterdamse voorbeeld te volgen. Hij kreeg bijval van stakingsleiders als Ab Veltman en Anton de Heus. Ze gingen alle bedrijven in Oost af. Tot en met de naaiateliers aan het spoor werd gestaakt. Sinds 2019 wordt deze verzetsdaad op Seinhorst herdacht, de plek waar het begon. Waar nu het NSF-kunstwerk staat aan de Jan van der Heijdenstraat, met de vorig jaar onthulde plaquette, bevond zich in 1941 de NSF-hoofdingang. Daar deed Gerrit Meerbeek zijn stakingsoproep.

In Amsterdam wordt de Februaristaking jaarlijks op 25 februari herdacht bij De Dokwerker, naast de Portugese synagoge op het J.D. Meijerplein.

‘Opdat wij nooit vergeten!’ Daarom stond de herdenking dit jaar stil bij de Russische aanval op Oekraïne, bij de 8 miljoen mensen die het oorlogsgeweld zijn ontvlucht en de Hilversummers die zich opnieuw niet bij onrecht neerleggen maar vluchtelingen te hulp komen.

CHARKOV AAN ZEE

Schelpen vliegen om het huis in zwermen van staal
duizend maal duizend fragmenten metaal
raketten regenen boven de kelders. Je schuilt in je schulp
maar gaat het niet halen, dat je zult sterven je schrijft

ja, wij allemaal! Waarom heb je ons niet ontvangen
in je veilige westerse land?
Op mijn scherm vlaagt de wind wervelt scherven 
van strand slaan golven stuk op de daken en taal
vliegt in splinters rond overal uitslaande brand.

Hier staat

het ouderlijk huis nog. Een oorlog geleden
voert een afbuigend spoor haar naar zee.
Neem ons mee, neem ons mee, smeken zaadjes
van zonnebloemen, zaai onder je voeten

de stem van je vader, je moeder, je zus.
ze komen je halen
Op oude grond groeit herhaling: wat hier leeft moet weg
of blijvend kapot.

Een kust verderop zoekt een dochter naar schelpen.
Vaders hand plakt fragmenten van strand
boven haar bed
dak in de nacht, ruis voor haar oren, zalvende slag.
hier kun je de stemmen niet horen

Voeten aan zee bij de branding, wat is vaste grond
als water zich terugtrekt, tussen je tenen het schuim…
als leven het licht uit de lucht zuigt boven je hoofd
skeletten van kalk.

Valavond valt

verspreid over de aarde
in Charkov, Berlijn, Den Haag, Amsterdam.
Ver uit elkaar slaan salvo’s van regen
gaten in zand:
shells, снаряды, гранаты, шрапнель.*
Een schelp
breekt bloed in je hand.
Tussen de scherven houdt het moederhuis stand.

*shells, snaryady, granaty, shrapnel’