FEBRUARISTAKING HILVERSUM 1941

Tag: razzia

  • De IJssalon

    De IJssalon

    Aanleiding voor de Februaristaking was een razzia op het Jonas Daniël Meijerplein. Daarbij werden 427 Joodse mannen opgepakt. De toenmalige Communistische Partij Nederland (CPN) wilde dat met een luid protest beantwoorden. De partij had al eerder tot demonstreren opgeroepen maar tevergeefs. Nu was de maat vol, niet alleen voor de communisten maar voor talloze Amsterdammers en Noord-Hollanders.

    De staking begon op 25 februari in Amsterdam, onder gemeenteambtenaren. Ze sloeg al snel over naar andere sectoren en naar verschillende plaatsen in Noord-Holland en Utrecht. Hilversum volgde ook al snel en bracht na Amsterdam de meeste stakers op de been. De Februaristaking was het enige openlijke protest tegen de Jodenvervolging in heel Europa.

    Bij de razzia werd ook de Hilversummer Ab Scholte opgepakt. De jonge Scholte, zoon van de bekende zanger Bob Scholte, was net als zijn vader muzikaal en een verdienstelijk tafeltennisser. De nazi-bezetter voerde twee grote razzia’s uit in de Jodenbuurt, de omgeving van het Waterlooplein. Joodse mannen werden naar het Jonas Daniël Meijerplein gesleept, het plein naast de Portugese synagoge. gesleept. Daar werden ze mishandeld, vernederd en gevangen gezet. In twee dagen tijd – op 22 en 23 februari – zijn 427 mannen gedeporteerd.

    De razzia’s waren het antwoord van de Duitsers op verzet in Amsterdam door Joodse knokploegen. Die waren op hun beurt in actie gekomen tegen de WA, de fascistische knokploegen van Musserts NSB. De WA werkte gretig met de bezetter mee om Joden het leven zo moeilijk mogelijk te maken. Joodse ambtenaren, dus ook leraren en hoogleraren en personeel op universiteiten, werden ontslagen. Per januari 1941 werden Joden geregistreerd en mochten bijvoorbeeld geen bioscopen en theaters bezoeken. De WA dwong horecaondernemers om bordjes met de tekst voor joden verboden op te hangen.

    Joodse mannen onder schot op het J.D. Meijerplein in Amsterdam.

    Het verbod werd nogal eens genegeerd. Dit leidde op 8 en 9 februari tot hevige schermutselingen op het Rembrandtplein. Café Alcazar werd door fascisten kort en klein geslagen omdat er Joodse artiesten optraden. Joodse jongens, sommigen lid van een sportschool. organiseerden zich uit zelfverdediging tegen de WA. Op de avond van 11 februari kwam het op het Waterlooplein tot een vechtpartij. Daarbij raakte de WA-man Hendrik Koot ernstig gewond. Hij overleed drie dagen later. De WA en de Duitse Grüne Polizei namen wraak.

    Op 19 februari viel de Grüne Polizei ijssalon Koco in de Van Woustraat 149 binnen. Deze onder buurtbewoners populaire zaak was eigendom van de Duits-Joodse vluchtelingen Ernst Cahn en Alfred Kohn. De Duitsers begonnen de boel kort en klein te slaan. Iemand richtte een fles ammoniakgas op de agenten, waarop die schoten losten. Cahn en Kohn werden opgepakt en overleefden de oorlog niet. Cahn was de eerste Joodse verzetsman die tijdens de bezetting in Nederland werd vermoord. Hij werd met andere verzetsstrijders op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd. Zijn compagnon werd in 1945 in Auschwitz vermoord.

    De verboden CPN riep een algemene staking uit. Er werd een pamflet met de titel ‘Staakt, staakt, staakt !!!’ gemaakt. In de ochtend van 25 februari werd dit bij honderden bedrijven opgehangen, zodat werknemers de oproep direct zagen voordat ze hun werkdag wilden beginnen. De eerste bedrijven die in staking gingen, waren gemeentebedrijven. Amsterdammers merkten al snel dat de trams niet reden. De Februaristaking was een feit. Ook haven- en dokwerkers legden het werk neer. In Hilversum namen de arbeiders van de Nederlandse Seintoestellen Fabriek het initiatief, daartoe mede opgeroepen door Gerrit Meerbeek, een werknemer van Fokker in Amsterdam-Noord.

    Duitse politie- en SS-mannen sloegen de staking na twee dagen, met gebruik van vuurwapens. Zeker zeven mensen werden gedood, er vielen gewonden en een aantal stakers werd gevangen genomen. De leiders van de net opgerichte Joodse Raad verzochten de stakende arbeiders weer aan het werk te gaan. Op donderdag 27 februari, halverwege de dag, was de staking voorbij. De Joodse historicus Jacques Presser schreef na de oorlog dat de staking voor veel Joden ‘’een van de machtigste ervaringen van hun leven” was geweest, omdat de Nederlanders zich zo solidair toonden met hen.

    De eerste herdenking van de Februaristaking vond al in 1946 plaats, in het eerste vredesjaar. De locatie lag voor de hand: het Jonas Daniël Meijerplein. Daar verrees in 1952 gebeurt het monument De Dokwerker van Mari Andriessen.

    Joop Lahaise, Herdenkingscomité Februaristaking Hilversum

    Bronnen:
    https://www.joodsamsterdam.nl/ijssalon-koco/
    https://www.joodsmonument.nl/nl/page/455145/ik-jij-hij-wij-jullie-zij

  • Dochter van een razzia-slachtoffer

    Dochter van een razzia-slachtoffer

    Aanleiding tot de Februaristaking van 1941 was de deportatie van 389 joodse mannen. De meeste werden door de nazi’s vergast. Onder hen de vader van Rosette van Engeland-Groen (80). Het Amsterdamse dagblad Het Parool publiceerde een interview met haar, over hoe zij als peuter ondergedoken zat en door verraad toch in het kamp belandde.

    Rosette’s vader heette Simon Groen. Haar moeder was Vogelina ‘Lientje’ Kroonenberg. Lientje raakte op achttienjarige leeftijd zwanger. Ze waren nog maar net getrouwd toen Simon door de nazi’s werd opgepakt en op transport gezet. Hij hoorde bij de mannen die op 22 en 23 februari op het J.D. Meijerplein bijeen waren gedreven, de eerste grootschalige gruweldaad van de nazi’s en aanleiding tot de staking een paar dagen later.

    Rosette van Engeland-Groen in Het Parool: ‘Mijn moeder was ten einde raad.’ Ze besloot haar man naar Duitsland te volgen, toen ze van de nazi’s de oproep kreeg zich als jodin te melden. Ze liet zich zonder protest op transport naar Duitsland zetten. Rosette bracht ze naar haar vader Barend Kroonenberg, toenmalig theaterdirecteur. Maar die zag zich al snel genoodzaakt onder te duiken. En zo kwam de kleine Rosette in het Gooi terecht, op een onderduikadres in Blaricum. Daar, bij de familie Meihuizen, was ze veilig… alleen niet voor lang.

    Verraden door een Gooise NSB’er

    Nog geen drie jaar oud werd ze door een Blaricumse NSB’er verraden. Die vond haar donkere krullen verdacht. Rosette belandde in achtereenvolgens Westerbork, Bergen-Belsen en Theresienstadt. Ze overleefde de kampen maar kwam als wees terug naar Nederland. Haar beide ouders waren allang door de Duitsers vermoord. Grootvader Kroonenberg had het wel gered.

    Rosette groeide op in Blaricum, bij de familie Meihuizen met wie ze na de oorlog was herenigd. Opa Kroonenberg had de oorlog ook overleefd. Hem zag ze in de vakanties, al wist ze aanvankelijk niet wie hij was. Als ze dan in Amsterdam door de vroegere jodenbuurt wandelden, wees hij haar aan: ‘Dáár woonde tante Edith en dáár mijn vriendje Maupie.’ Rosette in Het Parool: ‘Hij huilde. Ik vond het zo zielig voor hem. Dat zal ik nooit meer vergeten.’

    Na haar negende verjaardag kreeg Rosette over haar joodse achtergrond te horen en vernam ze dat die oude man, bij wie ze in de vakanties logeerde, haar opa was. Hij gaf haar een kettinkje met een jodenster, dat ze sindsdien altijd draagt. In de krant vertelt Rosette van Engeland-Groen dat ze ondanks alles een fijne jeugd heeft gehad, maar dat ze toch altijd een diepe eenzaamheid voelt. ‘Het troosteloze gevoel om geen familie te hebben, is groot. Ik zoek nog altijd mijn ouders op foto’s van razzia’s of op andere foto’s van de oorlog.’

    Dit is een samenvatting van het artikel ‘Ik was Jodin, anders dan mijn broer en zus’ van Hanneloes Pen, verschenen in Het Parool van woensdag 17 februari 2021.

  • ‘Experimenteel’ vergast

    ‘Experimenteel’ vergast

    De directe aanleiding tot de Februaristaking van 1941 was de eerste razzia tijdens de Duitse bezetting, op 22 en 23 februari. Daarbij werden 389 Joodse Amsterdammers opgepakt. Slechts twee overleefden de oorlog. Historica Wally de Lang ontdekte dat 208 gedeporteerden door de nazi’s zijn vergast, bij wijze van experiment.

    Het vergassen van Joodse gevangenen moest in ’41 nog op gang komen. De Amsterdammers waren proefkonijnen, in de kampen Buchenwald en Mauthausen. Wally de Lang is gastconservatrice van het Stadsarchief Amsterdam. Zij heeft zich verdiept in de lotgevallen van de 389 slachtoffers. De Lang ontdekte dat 208 mannen bij wijze van proef zijn vergast, ongeveer een jaar na hun gevangenneming. De fascisten zouden deze methode van massamoord pas later op grote schaal in de vernietigingskampen toepassen.

    Het begon allemaal op 22 februari. Op het Jonas Daniël Meijerplein, bij de Portugese synagoge, waar nu de Dokwerker staat, werden zo’n driehonderd Joodse mannen bijeengedreven. Ze werden op het plein mishandeld en vernederd. Een dag later werden er nog eens ruim honderd mannen opgepakt. De razzia was het antwoord van de nazi’s op eerdere relletjes in Amsterdam, onder andere bij ijssalon Koco in de Van Woustraat.

    De opgepakte mannen werden overgebracht naar Buchenwald. Daar bevonden zich al Nederlandse gevangenen, de zogenoemde Indische gijzelaars. Dat waren veelal hooggeplaatste Nederlanders, onder wie de latere PvdA-premier Willem Drees. Zij waren getuige van de komst van de mannen die bij de razzia in Amsterdam waren opgepakt. ‘In zeer korte tijd zagen die mensen eruit als skeletten’, schreef Willem Drees. Al na een maand gevangenschap stierf de eerste, de 33-jarige Machiel Wertheim. Van Buchenwald ging het naar Mauthausen, waar de gevangenen onder gruwelijke omstandigheden in een steengroeve moesten werken. Van de 279 Nederlanders die in augustus ’41 nog leefden, zijn er waarschijnlijk 208 naar kasteel Hartheim getransporteerd. Daar werd met vergassingstechnieken geëxperimenteerd, onder de codenaam Aktion 14f13.

    Onderzoekster De Lang beschrijft kasteel Hartheim als een ‘laboratorium voor grootschalige genocide’. Nog geen jaar na de razzia in Amsterdam was vrijwel niemand van deze groep nog in leven. De techniek van het vergassen kostte uiteindelijk bijna zes miljoen mensen het leven, meest Joden en ook onder anderen zigeuners en homoseksuelen.

    Lees meer over de Februaristaking op de website van het Amsterdams Verzetsmuseum.