Tetiana & Yaroslava Yachnyk traden op tijdens de herdenking van de Februaristaking 1941 in Hilversum. Achter de twee Oekraïense vluchtelingen uit Cherson het NSF-kunstwerk met de plaquette ter nagedachtenis aan de staking, die op deze plek uitbrak. Tetiana (zang en gitaar) en haar zus Yaroslava wonen bijna een jaar in Hilversum, samen met hun eveneens gevluchte ouders. Tetiana (Tanja) werkt bij het Leger des Heils in de vluchtelingenopvang en Yaroslava studeert aan de Universiteit van Utrecht.
Oekraïense volkslied Sjtsje ne vmerla Oekrajiny (Oekraïens: Ще не вмерла України, let. Oekraïne is nog niet vergaan)
Nog is Oekraïnes glorie niet vergaan, noch zijn vrijheid,
Nog zal het lot ons, jonge broeders, toelachen.
Verdwijnen zullen onze vijanden als dauw in de zon,
en ook wij, broeders, zullen heersen in ons eigen land.
Refrein (2x):
Onze ziel en ons lichaam zullen wij geven voor onze vrijheid.
En wij zullen tonen dat wij, broeders, van het geslacht der Kozakken zijn.
Zondag 26 februari herdacht Hilversum de grote Februaristaking van 1941. Tijdens deze editie werd stilgestaan bij de oorlog in Oekraïne, met onder meer poëzievoordracht en het Oekraïense volkslied.
Voorzitter van het herdenkingscomité Jan Schriefer (FNV) opende de bijeenkomst, gevolgd door erelid Pieter Broertjes (oud-burgemeester Hilversum) en locoburgemeester Karin Walters. De laatste riep op tot meer dialoog in plaats van de huidige polarisatie en naming and shaming in het debat. Verzetsdochter Inge Kroll vertelde over haar vader, een Duitse verzetsstrijder die onder meer in Hilversum was ondergedoken. Haar verhaal werd vertaald door kinderboekenschrijfster Martine Letterie. Zo’n zestig Hilversummers betoonden hun eer aan de helden van toen, gewone Hilversummers net als zij.
Iris Drenth zorgde voor een dichterlijk intermezzo. Ze droeg een gedicht voor uit haar bundel Walentina’s Ruimte, geïnspireerd op haar Oekraïense grootmoeder. Met met haar recente gedicht Charkov aan Zee (onderaan deze pagina) verbond ze de gruwelen van toen met de oorlog van nu.
Oud SP-wethouder Arjo Klamer vertelde over het belang van oorlogslessen voor mbo-leerlingen. Oud-gymnasiast Bob Kreiken bracht in herinnering hoe er ook op zijn oude school, het Gemeentelijk Gymnasium tegen de nazi’s werd geprotesteerd. De Paul Polak Prijs herinnert daaraan.
De Oekraïense vluchtelingen Tetiana & Yaroslava Yachnyk uit het zwaar gebombardeerde Cherson, die met hun ouders in Hilversum onderdak hebben gevonden, brachten twee liederen ten gehoren. Ze openden met het Oekraïense volkslied.
Historica Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel (auteur Een stad op drift) sloot de herdenking af met een indrukwekkende lezing. Daarna volgde de kranslegging.
Op 25 februari brak in Amsterdam de Februaristaking uit, het grootste openlijke protest tegen jodenvervolging en nazistische bezetting in Europa. Steden als Hilversum, Zaandam en Haarlem volgden direct. In Hilversum liepen op 26 februari ruim 10.000 mensen in een lange stoet naar het oude raadhuis, alwaar de demonstranten door Duitse soldaten werden opgewacht. Tot geweld kwam het niet. Wel werd stakingsleider Gerrit Meerbeek opgepakt en naar een Duits strafkamp afgevoerd.
De Hilversummer Meerbeek, die bij Fokker in Amsterdam-Noord werkte, spoedde zich naar zijn woonplaats om zijn kameraden van de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek (NSF) op te roepen het Amsterdamse voorbeeld te volgen. Hij kreeg bijval van stakingsleiders als Ab Veltman en Anton de Heus. Ze gingen alle bedrijven in Oost af. Tot en met de naaiateliers aan het spoor werd gestaakt. Sinds 2019 wordt deze verzetsdaad op Seinhorst herdacht, de plek waar het begon. Waar nu het NSF-kunstwerk staat aan de Jan van der Heijdenstraat, met de vorig jaar onthulde plaquette, bevond zich in 1941 de NSF-hoofdingang. Daar deed Gerrit Meerbeek zijn stakingsoproep.
In Amsterdam wordt de Februaristaking jaarlijks op 25 februari herdacht bij De Dokwerker, naast de Portugese synagoge op het J.D. Meijerplein.
‘Opdat wij nooit vergeten!’ Daarom stond de herdenking dit jaar stil bij de Russische aanval op Oekraïne, bij de 8 miljoen mensen die het oorlogsgeweld zijn ontvlucht en de Hilversummers die zich opnieuw niet bij onrecht neerleggen maar vluchtelingen te hulp komen.
CHARKOV AAN ZEE
Schelpen vliegen om het huis in zwermen van staal duizend maal duizend fragmenten metaal raketten regenen boven de kelders. Je schuilt in je schulp maar gaat het niet halen, dat je zult sterven je schrijft
ja, wij allemaal! Waarom heb je ons niet ontvangen in je veilige westerse land? Op mijn scherm vlaagt de wind wervelt scherven van strand slaan golven stuk op de daken en taal vliegt in splinters rond overal uitslaande brand.
Hier staat
het ouderlijk huis nog. Een oorlog geleden voert een afbuigend spoor haar naar zee. Neem ons mee, neem ons mee, smeken zaadjes van zonnebloemen, zaai onder je voeten
de stem van je vader, je moeder, je zus. ze komen je halen Op oude grond groeit herhaling: wat hier leeft moet weg of blijvend kapot.
Een kust verderop zoekt een dochter naar schelpen. Vaders hand plakt fragmenten van strand boven haar bed dak in de nacht, ruis voor haar oren, zalvende slag. hier kun je de stemmen niet horen
Voeten aan zee bij de branding, wat is vaste grond als water zich terugtrekt, tussen je tenen het schuim… als leven het licht uit de lucht zuigt boven je hoofd skeletten van kalk.
Valavond valt
verspreid over de aarde in Charkov, Berlijn, Den Haag, Amsterdam. Ver uit elkaar slaan salvo’s van regen gaten in zand: shells, снаряды, гранаты, шрапнель.* Een schelp breekt bloed in je hand. Tussen de scherven houdt het moederhuis stand.
De herdenking van 2022 vond – als inmiddels gebruikelijk – op 26 februari plaats, op een zaterdagmiddag om 16.00 uur, bij het NSF-kunstwerk op Seinhorst. Er waren zo’n 100 aanwezigen. Oud-burgemeester Pieter Broertjes onthulde een plaquette.
Naast Pieter Broertjes hield schrijfster Martine Letterie, kleindochter van stakingsleider Martinus Letterie, een toespraak. Oud-leerling Roxanne de Beaufort van het Gemeentelijk Gymnasium vertelde over joodse leerlingen en docenten die tijdens de bezetting van school waren gestuurd en gedeporteerd. Een toespraak was er ook van Peter van Griensven van de Antifascistische oud-Verzetsstrijders Nederland/Bond van Antifascisten.
De eerste krans, namens de gemeente Hilversum, werd gelegd door Pieter Broertjes en loco-burgemeester Karin Walters. Bloemen werden gelegd door onder meer het herdenkingscomité, PvdA Hilversum en de AFVN/Bond van Antifascisten. Comité-voorzitter Jan Schriefer opende de herdenking en stond stil bij de Russische invasie van Oekraïne. Het herdenken van de Jodenvervolging, bezetting en fascisme dwingen ons om ook naar het nu te kijken, naar krachten die opnieuw de democratie ondermijnen, zondebokken zoeken en – zoals de Russische dictator Poetin – bereid zijn tot irrationele destructie uit louter rancune.
Plaquette
De door oud-burgemeester Broertjes onthulde plaquette kent een bewogen geschiedenis. In 2018 bracht AFVN-woordvoerder Arthur Graaff een provisorische plaquette aan op het oude raadhuis van Hilversum. Daar eindigde de grote protestoptocht van 26 februari 1941. Rond deze actie en de Februaristaking-herdenking ontstond tumult. Dit tot ergernis van Pieter Broertjes die zich zijn hele burgemeesterschap heeft ingezet voor een waardige herdenking van de Tweede Wereldoorlog.
Een kleine groep Hilversummers, onder wie Ad Bakker, Femke van Drooge, Sjef Coenen en Joop Lahaise, nam het initiatief om de jaarlijkse herdenking een vaste plek te geven. Gekozen werd voor het plein voor winkelcentrum Seinhorst. Daar bevond zich immers de portiersloge van de NSF, waar op 25 februari 1941 door Gerrit Meerbeek en snel ook door andere arbeiders uit Hilversum-Oost tot staken werd opgeroepen.
Zo werd in 2019 de Februaristaking voor de eerste keer op die plek herdacht, voorafgegaan door een expositie in de nabijgelegen Morgensterkerk. Ook in 2021 was het NSF-kunstwerk de herdenkingsplaats. Het comité bedacht dat er een gedenksteen of plaquette moest komen, als onderdeel van het bestaande NSF-kunstwerk. Dankzij medewerking van de gemeente Hilversum en kunstenares Mieke van den Hoeven (NSF-kunstwerk) kwam de gedenksteen er in de vorm van een bescheiden roestvrijstalen kubus met schuin vlak, passend bij het kunstwerk, met daarop een rvs-plaquette.
Op 25 februari 1941 brak op deze plek bij de NSF de Februaristaking uit, in navolging van Amsterdam. Personeel van andere bedrijven sloot zich hierbij aan. Hilversummers liepen de volgende dag, op woensdag 26 februari, in een grote optocht naar het oude raadhuis om tegen de Jodenvervolging en de bezetting te protesteren.
Pieter Broertjes en Jan Schriefer spraken hun zorgen uit over de nieuwe oorlog op Europees grondgebied en spraken hun solidariteit uit met de Oekraïense bevolking. Stichting Comité Herdenking Februaristaking Hilversum 1941 veroordeelt de Russische inval ten sterkste. Antifascisme betekent stelling nemen tegen dictatuur, onderdrukking en oorlogsgeweld.
Hilversum herdacht op vrijdag 25 februari 2021 de Februaristaking van 1941. Het is dit jaar 80 jaar geleden, een lustrumjaar. Normaal gesproken zou het Comité Februaristaking Hilversum u hebben opgeroepen om naar de herdenking op Seinhorst te komen. Wegens de pandemie was dat dit jaar niet mogelijk. De Februaristaking van 1941 is daarom in relatieve stilte herdacht. Met inachtname van de coronamaatregelen vond de herdenking plaats met een beperkt gezelschap, zonder publiek.
Evenals voorgaande jaren legde burgemeester Pieter Broertjes een krans. Hij deed dat, net als in 2019, bij het NSF-kunstwerk aan de Jan van der Heijdenweg, bij winkelcentrum Seinhorst. Op die plek begon 80 jaar geleden op 25 februari de staking, die de volgende dag uitmondde in een protest van duizenden Hilversummers tegen de deportatie van joodse landgenoten. De Februaristaking, die in Amsterdam begon en al snel oversloeg naar Hilversum en andere gemeenten in de regio, was het eerste en grootste protest tegen de jodenvervolging.
De Hilversumse televisiemaker Leo Kerkhoff maakte een beeldverslag van de herdenking. Eerder nam hij toespraken op van comitévoorzitter Jan Schriefer (FNV) en Hilversums burgemeester Pieter Broertjes. Ook registreerde hij de voordracht van een speciaal voor de herdenking geschreven gedicht van stadsdichter Charlotte de Raad. In zijn Amsterdamse atelier sprak Joop Lahaise met Martin Veltman over diens vader, en in haar woning aan het spoor met Toos Weimer-Smeulders. Van daaruit hielp de pas zevenjarige Toos haar buurvrouw Van der Meij met het bevrijden van joodse gevangenen uit de goederenwagons, die aan de Zuiderweg stilstonden. Een aantal van de bevrijde gevangenen kon aan de Zuiderweg en elders in de buurt onderduiken.
